زلزله چیست؟ به چه چیز زلزله می‌گوییم؟ زمین چرا و چگونه به لرزش در می‌آید؟ آیا زمین‌لرزه قابل پیش‌بینی است؟ در این مقاله به تمامی این پرسش‌ها پاسخ خواهیم داد.

زلزله چیست؟

زمین‌لرزه یا زلزله به لرزش ناگهانی پوسته‌ی زمین گفته می‌شود. علت وقوع آن افزایش بیش ازحد فشار به طبقات درونی زمین بعلت تجمع انرژی است. این فشار به گسستگی در سنگ‌های سطح زمین منجر می‌شود. حرکت صفحات زمین در امتداد این گسستگی‌ها با جابجایی توام است.

در پی شکستن سنگ‌ها و آزاد شدن انرژی در درون زمین، لرزه‌های کوچک و خفیفی اتفاق می‌افتد. در پی آن پیش‌لرزه رخ می‌دهد. پیش‌لرزه قابل پیش‌بینی نیست. نمی‌توان به واسطه‌ی رخ دادن آن از زمان وقوع زلزه اطمینان حاصل کرد. اما به طور کلی می‌شود آن را به عنوان یک اخطار در نظر گرفت. باید توجه داشت لزوما پیش‌لرزه مقدمه‌ای برای زلزله نیست. هر زلزله‌ای هم دارای پیش‌لرزه نیست.

پس از وقوع زلزله، اغلب لرزه‌هایی نه به شدت زمین‌لرزه‌ی اصلی اتفاق می‌افتد. به این لرزه‌ها پس‌لرزه می‌گویند. تمامی این مراحل شامل پیش‌لرزه، زمین‌لرزه و پس‌لرزه را فرآیند زلزله می‌گویند. زلزله‌خیزترین منطقه در ایران منطقه‌ی گسلی زاگرس است. زلزله باعث به‌وجود آمدن گسل در سطح زمین می‌شود. این گسل‌ها خود به وقوع زلزله دامن می‌زنند، به همین دلیل یک ارتباط دوطرفه بین این دو وجود دارد.

ابزار زلزله‌نگاری لوازمی به شکل پاندول هستند که با وقوع زلزله به حرکت در می‌آیند. هرچه عمق زلزله بیشتر باشد حرکت این پاندول بیشتر خواهد بود. با بررسی حرکت پاندول و محاسبات آن می‌شود به مشخصه‌های دیگری پی برد.

شناسایی زلزله

زمین‌لرزه‌هایی با درجه‌ی کمتر از 1 ریشتر توسط انسان غیرقابل شناسایی هستند. رنج حدودی 2 ریشتر را اکثریت انسان‌ها احساس نمی‌کنند. در مقیاس 3 ریشتری، زلزله در نواحی محدوده‌ی رخداد قابل احساس است. در زلزله‌های 4 ریشتری، ساختمان‌ها به لرزه در می‌آیند. زلزله‌های 5 ریشتری می‌توانند آسیب‌رساننده باشند. در 6 ریشتر خسارات بسیاری برجای می‌ماند. 7 ریشتر به ساختار ساختمان‌ها به شدت آسیب زده می‌شود. ریشتر‌های 8 و 9 تلفات و خسارات غیرقابل جبرانی را در پی خواهند داشت. ساختمان‌هایی که بر اساس معیارهای استاندارد ساختمان‌سازی ساخته نشده‌اند زودتر از سایرین دچار آسیب می‌شوند. در مقابل، ساختارهای ضدزلزله پایدار می‌مانند و بسیار دیرتر دچار آسیب‌های جدی می‌شوند.

پیش‌بینی زلزله

زلزله به طور کلی قابل پیش‌بینی نیست. البته عواملی وجود دارد که می‌توان آنها را اخطاردهنده در نظر گرفت. به این عوامل اصطلاحا “پیش‌نشانگر” می‌گوییم. برای مثال تغییرات سطح آب‌های زیرزمینی، وقوع زلزله‌های دیگر در صفحات مشترک زمینی، حرکت توده‌ی مایع ماگمایی در اعماق زمین، لکه‌های خورشیدی، تغییرات دمایی در جو کره‌‎ی زمین و …. از پیش‌نشانگرهای قابل اندازه‌گیری توسط ابزار علمی می‌باشند. از نشانه‌های قابل مشاهده توسط مردم عادی نیز می‌توان به زمین‌لرزه‌های خفیف پیش از وقوع زلزله،  بال زدن شدید پرندگان، بیرون آمدن کرم‌های درون خاک، بالا یا پایین آمدن آب‌های زیرزمینی و تغییرات طعم آنها اشاره کرد. حیوانات خانگی نیز واکنش‌های قابل مشاهده‌ای به این شرایط دارند. مثلا سگ‌ها شدیدا پارس کرده مضطرب می‌گردند. گربه‌هاى خانگى با جمع کردن بدن به صورت گلوله واکنش نشان مى دهند.

بخوانید: آیا زلزله را می‌شود پیش‌بینی کرد؟